اتاق تمیز امروزه در بسیاری از صنایع مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و کاربرد مهم آنها در صنایعی است که ذرات کوچک می توانند تاثیرات زیادی روی روند تولید داشته باشند. اندازه و پیچیدگی های مربوط به اتاق های تمیز با یکدیگر متفاوت می باشد و می توان از آنها در صنایعی مانند صنایع داروسازی، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی و علوم زیستی، صنایع هوا و فضا، ارتش و … مورد استفاده قرار گیرد. شرکت اندیشگران صنعت فارمد ایرانیان با تجربه بالا در اجرای کلین روم اولین و بهترین شرکت تولید کننده اتاق تمیز می باشد. ما در این مطلب قصد داریم کمی بیشتر درباره کلین روم و ویژگی های آن صحبت کنیم و اطلاعات جامع و کاملی را در این زمینه در اختیار شما قرار دهیم. بنابراین اگر شما هم علاقه مند به آشنایی بیشتر با این اتاق ها هستید به شما پیشنهاد می کنیم حتما ادامه این مطلب را با دقت مطالعه کنید.

اتاق تمیز چیست؟

اتاق تمیز را می توان در هر محیطی برای کاهش آلودگی ذرات و همینطور کاهش میزان ذرات معلق موجود در هوا مورد استفاده قرار داد و از مزایای آن بهره مند شد. علاوه بر این اتاق های تمیز شرایطی را برای شما فراهم می کنند تا به سادگی هرچه تمام بتوانید عوامل محیطی را اندازه گیری کنید که از جمله این عوامل می توان به میزان رطوبت موجود در هوا، دما و فشار اشاره کرد که هر یک از آنها به نوبه خود دارای اهمیت بالایی می باشند. یکی از اصلی ترین اجزایی که در اتاق های تمیز وجود دارد فیلترهای به کار رفته در این اتاق ها هستند که قادر می باشند تا به راحتی ذرات معلق موجود در هوا را فیلتر کرده و هوای موجود در این اتاق ها را تصفیه کنند. این فیلترها می توانند ذرات بزرگ تر از 0.3 میکرون را فیلتر کرده و از خروج آنها از داخل کلین روم جلوگیری کنند.

نکاتی در خصوص کارکنان اتاق های تمیز

یکی از نکات بسیار مهمی که باید درباره کارمندان اتاق های تمیز بدانید این است که این کارمندان حتما باید به صورت حرفه ای آموزش دیده باشند و در زمینه کنترل و نظارت روی میزان آلودگی تجربه و تخصص کافی داشته باشند. افرادی که در این اتاق ها کار می کنند حتما باید لباس های مخصوص پوشیده و وارد اتاق شوند. این لباس ها به شکلی طراحی می شوند که آلودگی های موجود در اتاق را جذب کرده و از رسیدن آنها به پوست جلوگیری می کنند. نکته دیگر درباره این لباس ها این است که حتما باید بعد از هر بار استفاده ضد عفونی شوند تا شرایط بهداشتی مناسب برای استفاده مجدد از آنها فراهم شود. نکته پایانی نیز این است که این لباس ها به هیچ وجه نباید الیاف یا ذرات مختلف را از خود آزاد کنند. به این ترتیب آسیبی به محیط داخلی کلین روم وارد نمی کنند.

جریان هوای مناسب در اتاق های تمیز

یکی از مهم ترین نکات در خصوص کلین روم سیستم جریان هوایی است که در آن وجود دارد. معمولا این سیستم ها جریان هوا را در یک یا چند جهت پخش می کنند که باعث می شود تا اتاق های تمیز دارای تهویه مناسبی باشند. این سیستم ها جریان ثابت را با فشار بالایی به سمت پایین ارسال می کنند. تجهیزاتی که برای انجام این کار مورد استفاده قرار می گیرند جریان فشار را ثابت نگه می دارند تا مشکلی در کلین روم از نظر تهویه به وجود نیاید. یکی از مهم ترین اصول طراحی اتاق های تمیز طراحی کردن سیستم های تهویه می باشد که باید بازده مناسبی داشته باشند. در اتاق هایی که جریان هوا در آنها به صورت عمودی می باشد از محیط های کوچک دیوار نیز استفاده می کنند.

انواع اتاق تمیز

اتاق های تمیز بر اساس درجه بهداشت و تمیز بودن محیط، به گروه های مختلفی تقسیم بندی می شوند که هر یک از آنها دارای کاربردهای خاص خود می باشند. استانداردهای مختلفی در حال حاضر برای اتاق تمیز تعریف شده است که این استانداردها معمولا جهانی می باشند و در کشورهای مختلف دنیا نیز مورد استفاده قرار می گیرند. استاندارد فدرال 209E یکی از رایج ترین استانداردهایی است که در این زمینه وجود دارد. کلین رومهایی که از این استاندارد پشتیبانی می کنند معمولا دارای کیفیت بسیار بالایی هستند و از نظر بهداشتی و تمیزی نیز در جایگاه مناسبی قرار دارند. استاندارد TC 209 نسخه جدیدتر همین استاندارد می باشد که ویژگی های جدیدی به آن اضافه شده است و استفاده از این استاندارد برای ساخت و پیاده سازی اتاق های تمیز می تواند مزایای بیشتری را برای شما به همراه داشته باشد.

قیمت اتاق تمیز

برای این که بتوانید اتاق تمیز مورد نیاز خود را با کمترین هزینه ممکن بسازید باید به چند نکته کلیدی و بسیار مهم توجه داشته باشید. اولین نکته این است که حتما سعی کنید به جنس موادی که در ساخت این اتاق ها استفاده می شوند توجه کنید. هرچه مواد اولیه به کار رفته دارای کیفیت بیشتری باشند هزینه ساخت این اتاق ها نیز به همان مراتب افزایش پیدا می کند. یکی دیگر از ویژگی های مهمی که می تواند تاثیر زیادی روی قیمت کلین روم داشته باشد ابعاد و اندازه آن است که رابطه مستقیمی با قیمت و هزینه ساخت این محصولات دارد. به همین علت نیز به شما پیشنهاد می کنیم پیش از آن که اقدام به ساخت و نصب این اتاق ها کنید به خوبی نیازسنجی کرده و سعی کنید اتاق هایی را برای ساخت و یا نصب انتخاب کنید که بر اساس نیازهای شما طراحی و ساخته شده باشند. در بخش های قبلی بیان کردیم که استانداردهای متفاوتی برای ساخت و نصب اتاق های تمیز وجود دارد که شما می توانید هر یک از آنها را انتخاب کنید. این استانداردها نیز تاثیر مستقیمی روی هزینه نهایی ساخت و نصب این اتاق ها دارند و در زمان سفارش حتما باید به این نکته توجه کنید.

طراحی و ساخت اتاق تمیز

برای ساخت اتاق تمیز استاندارد ها و کلاس هایی در نظر گرفته می شود تا کلین روم متناسب با نیاز و نوع استفاده،  ساخته شود. به طور کلی دو مرحله برای این کار وجود دارد:

1- مرحله طراحی

2- ساخت و تحویل دهی

هر کدام از این دو گام به مراحل کوچکتری شکسته می شوند و اگر بخواهیم مراحل را جزئی تر ببینیم به صورت زیر است.

در ابتدا یک طرح از عبور و مرور تهیه می‌شود یعنی یک نقشه یا دیاگرام طراحی می‌شود که نشان می‌دهد رفت و آمد به چه صورت است. در مرحله بعد، افراد حاضر سرشماری می شوند و فرکانس رفت و آمد آن ها نیز بررسی می‌شود. در مرحله بعد، بر اساس تمیز بودن مکان، کار طبقه بندی انجام می‌شود تا کلاس مناسب شناسایی شود. گام بعد، محاسبات مربوط به فشار هوا و به ویژه اندازه اختلاف آن بین دو نقطه کنترل شده و کنترل نشده است. همچنین باید جهت جریان نیز مشخص شود یعنی هوا از کدام سمت وارد و از کدام سمت خارج می‌شود.

در مرحله بعد باید فیلترها و جریانی که از آن ها می گذرد بررسی شود تا نوع و اندازه آن مناسب باشد. سپس، مرحله بعد نیز بررسی موارد دیگر (مانند محاسبات گرمایش و سرمایش) است تا همه چیز در نظر گرفته شود. در انتها باید طرح و چیدمان اتاق تمیز تهیه شود و برای این کار هم دسترسی راحت کارکنان در نظر گرفته می‌شود و هم استاندارد فاصله از هم. بعد از اتمام کار، کلین روم ساخته و تحویل داده می‌شود.

راه های کنترل آلودگی در اتاق تمیز

از آن جا که کنترل آلودگی در اتاق تمیز اهمیت زیادی دارد باید تلاش کرد تا از انتقال آلودگی به کلین روم جلوگیری شود اما چند مشکل وجود دارد. اول ‌از همه این که راه‌های انتقال آلودگی زیاد است و می‌تواند با استفاده از هوا، پرسنل و تجهیزات وارد فضای کنترل شده بشود و مشکل‌ساز گردد. دوم اینکه نوع آلودگی‌ها متفاوت است و همه را نمی‌توان با روش‌های مشابه مهار کرد بنابراین باید اصولی به کار گرفته شود که همه آن‌ها را کنترل کند و همزمان با هم تداخلی نداشته باشند. اولین و مهم‌ترین روش، استفاده از دو نوع فیلتر HEPA و ULPA است که یکی از بهترین روش‌های ممکن هستند. فیلتر هپا با استفاده از سه روش، کار فیلترکردن را انجام می‌دهند که عبارت‌اند از:

• ایجاد مانع: این فیلتر از الیافی تشکیل شده که هر کدام نقش جلوگیری از عبور ذرات را به خوبی انجام می دهند و مانع از عبور آن ها می‌شوند.
• به دام انداختن ذرات: ذرات معلق ممکن است از طریق فشار هوا منتقل شوند یعنی هرچند که توسط الیاف گرفته شوند اما با یک فشار باد، مجددا از آن جدا شده و حرکت کنند. پس لازم است فیلتر این نوع حرکت را کنترل کند و اجازه حرکت ندهد.
• کنترل انتشار: از آن جا که درون این فیلتر ذرات کوچکی دارد، آلودگی با برخورد به آن‌ها به‌صورت دائم تغییر جهت می‌دهد و سرعت انتشار آن کم می‌شود و در نتیجه به دام الیاف می‌افتد.

دومین روش کنترل، استفاده از کف‌پوش است که اهمیت زیادی برای استریل نگه‌داشتن محیط دارد. کف‌پوش‌ها با جذب آلودگی‌ها مانع گسترش آن‌ها می‌شوند و در نتیجه محیط تا حد زیادی پاک باقی می‌ماند.

سومین روش، کنترل به‌وسیله ابزار و تجهیزات است. منظور این است که تجهیزاتی که کارکنان از آن استفاده می‌کنند و هر نوع ابزاری که وجود دارد باید در کاهش آلودگی سهمی داشته باشد. این وسایل باید استریل شده و تمیز باشند. سطل زباله و روش دفع آن هم اهمیت زیادی دارد و هرگز نباید از آن غافل شد. این روش کنترل، تا حدودی مربوط به کارکنان و سازمان استفاده‌کننده است اما باید ارتباط آن با اتاق تمیز در نظر گرفته شود زیرا ممکن است هر لباس یا تجهیزاتی مناسب استفاده در این فضا نباشد.

چهارمین روش، قسمت‌های مختلف و تجهیزات خود کلین روم است که سهم مهمی در کنترل آلودگی دارند. این تجهیزات شامل جعبه عبور یا پس باکس، دوش هوا، سد هوا یا ایرلاک، رخت‌کن، سد کفش، زیرپایی و موارد این‌چنینی است. در ادامه درباره این تجهیزات بیشتر توضیح می‌دهیم و با کاربرد هرکدام آشنا خواهید شد.

روش پنجم، کنترل انتقال به‌وسیله هوا است و این کار معمولاً با استفاده از ایرلاک انجام می‌شود. این قسمت با ایجاد مانع، جلوی انتقال آلودگی از طریق هوا به درون کلین روم را می‌گیرد و به این روش آن را پاک نگه می‌دارد.

کلاس بندی اتاق تمیز

طبقه‌بندی می‌تواند مبناهای مختلفی داشته باشد و بر اساس ویژگی‌های مختلف انجام شود. به‌طورکلی سه روش برای کلاس‌بندی وجود دارد که عبارت‌اند از:

بر مبنای تعداد ذرات

بر مبنای کاربرد و نوع استفاده

بر مبنای استاندار GMP

در روش اول، تعداد ذرات در واحد حجم در نظر گرفته می‌شود و این روش مبنای ایزو دارد یعنی از نظر بین‌المللی یک روش شناخته شده و استاندارد است. برای ایجاد کلاس‌های مختلف، باید میزان ذرات معلق یا همان آلودگی را بر اساس اندازه آن‌ها و تراکمی که در واحد حجم دارند اندازه‌گیری کرد. در این تقسیم‌بندی، کلین روم به 9 رده یا کلاس تقسیم‌بندی می‌شوند که از 1 تا 9 شماره‌گذاری می‌شوند. ایزو 14644 تعریف مشخصی برای این تقسیم‌بندی در نظر گرفته که جدول راهنمای زیر به شما در شناسایی آن کمک می‌کند.

Class	بیشترین ذرات معلق در هر مترمکعب
	≥0.1 µm	≥0.2 µm	≥0.3 µm	≥0.5 µm	≥1 µm	≥5 µm
ISO 1	10	–	–	–	–	–
ISO 2	100	24	10	–	–	–
ISO 3	1,000	237	102	35	–	–
ISO 4	10,000	2,370	1,020	352	83	–
ISO 5	100,000	23,700	10,200	3,520	832	–
ISO 6	1,000,000	237,000	102,000	35,200	8,320	293
ISO 7	–	–	–	352,000	83,200	2,930
ISO 8	–	–	–	3,520,000	832,000	29,300
ISO 9	–	–	–	35,200,000	8,320,000	293,000

در روش دوم، کاربرد در نظر گرفته می‌شود یعنی اتاق تمیز قرار است در کجا و به چه هدفی استفاده شود. در این استاندارد، هرچه میزان کلاس ‌پایین‌تر باشد، پاکیزگی بیشتر می‌شود این دسته‌بندی به‌صورت زیر می باشد:

کلاس 1، 10، 100، 1000، 10000 و 100000 که نشان می‌دهد در هر مترمکعب چه تعداد ذره با اندازه 0.5 میکرون یا بیشتر وجود دارد. برای مثال در کلاس 1، در هر مترمکعب حداکثر تنها 1 عدد از این ذرات وجود دارد. معمولاً صنایعی که حساسیت زیادی دارند از کلاس 1 یا 10 استفاده می‌کنند زیرا باید میزان آلودگی بسیار پایین و در کمترین مقدار ممکن باشد.

در نوع سوم که استاندار GMP نام دارد، کلاس‌های اتاق به دسته‌های  A و B و C و D تقسیم می‌شوند. گرید A و B پاکیزه‌ترین نوع هستند و نوع D نیز کمترین میزان حساسیت را دارد یعنی صنایعی از آن استفاده می‌کنند که الزام کمتری در حفظ پاکیزگی دارند.

تجهیزات اتاق تمیز

مهم‌ترین تجهیزاتی که در اتاق تمیز استفاده می‌شوند به‌صورت زیر هستند.

• پس باکس: یک جعبه که برای ضدعفونی‌کردن تجهیزات هنگامی که قرار است وسیله‌ای از یک کلاس به کلاس دیگر منتقل شود، استفاده می‌شود.
• دوش هوا: کارکنان با لباس‌های خود زیر آن قرار می‌گیرند و سپس هوا با فشار زیاد به آن‌ها وارد می‌شود و آلودگی از لباس‌ها جدا می‌شود. هم‌زمان نیز از سمت دیگر با استفاده از مکش این ذرات خارج می‌شوند.
• درب اتاق: اهمیت زیادی برای جلوگیری از عبور هوا دارد و باعث می‌شود محیط به‌صورت کامل ایزوله شود.
• فن هواکش: از این فن ها برای خارج کردن هوا استفاده می شود که برای حفظ آلودگی اهمیت زیادی دارد.
• نیمکت و آویزهای مخصوص که برای نشستن یا نگهداری لباس استفاده می‌شوند.
• سد هوایی یا ایرلاک که جلوی ورود هوای پرفشار به قسمت کنترل شده کم‌فشار را می‌گیرد و سهم زیادی در کنترل آلودگی دارد.
• لامپ UV که برای گندزدایی استفاده می‌شود و همچنین در کنترل حشرات نیز کاربرد دارد.

تجهیزات دیگری نیز وجود دارد که قبلاً به آن‌ها اشاره شد که شامل رخت‌کن، کفش و لباس، سد کفش، زیرپایی، کف‌پوش، ساندویچ سقف، تجهیزات دفع زباله مانند سطل‌های مخصوص و موارد مشابه است.

استاندارد های اتاق تمیز

قبلاً درباره کلاس‌بندی صحبت شد و توضیح دادیم که سه نوع روش برای آن وجود دارد. این دسته‌ها که به نام کلاس شناخته می‌شوند، بر اساس استانداردهای مشخصی انجام می‌شود. این استانداردها میزان آلودگی یا ذرات معلق در محیط است. جدول راهنمای زیر هر سه کلاس را به‌صورت یک استاندارد درآورده و اگر می‌خواهید بهتر آن‌ها را بشناسید، بادقت جدول زیر را بررسی کنید.

هر سه استاندارد کلاس‌بندی کلین روم با یکدیگر مقایسه و به‌صورت معادل در مقابل یکدیگر نوشته شده‌اند یعنی به‌عنوان‌مثال، کلاس 4 ایزو معادل کلاس 10 بر اساس کاربرد است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، استاندارد ایزو دقیق‌ترین کلاس‌بندی را ارائه کرده است و موارد دیگر دقت کمتری دارند.

کلاس ایزو	کلاس بر اساس کاربرد	کلاس بر اساس استاندارد GMP
1
2
3	1
4	10
5	100	A, B
6	1000
7	10000	C
8	100000	D
9

صحبت پایانی

شرکت اندیشگران صنعت فارمد ایرانیان در گروه شرکت های سازنده اتاق تمیز می باشد که با متخصصان زبده خود بهترین طراحی و ساخت کلین روم با توجه به نیاز شما انجام می دهد. کلین روم یک اتاق بسیار کاربردی در صنایع مختلف است که این امکان را به شما می دهد تا از خروج ذرات معلق موجود در داخل اتاق جلوگیری کنید و با این کار از آسیب رسیدن به تجهیزات خود نیز جلوگیری نمایید. این اتاق ها براساس استانداردهای مختلفی تولید می شوند که هر کدام از این استانداردها مزایای خاص خود را دارند. اتاق های تمیز در صنایع مختلفی کاربرد دارند. برای این که بتوانید اطلاعات بیشتری درباره انواع اتاق های تمیز و نحوه ساخت آنها به دست بیاورید به شما پیشنهاد می کنیم از سایر بخش های سایت ما نیز دیدن کنید.